በ70ዎቹ ዓ.ም እንደሆናቹ አስቡ    እርሳስና  ከወረቀት  ከሚከተለው ጥያቄ ጋር ቀረበላቹ- “ስለ አንድ ታሪካዊ ቦታ   እንድትፅፍ ታዘዛቹ።

ምን ያህል ሰዓታት ይፈጃል??

መልሱ ለናንተ ልተወው☺️

ዛሬ አብዛኞቻችን እንዲህ ያለውን ጥያቄ ለማሰላሰል ስዓታት  አያስፈልገንም።

እንደ Google Gemini፣ ChatGPT፣deepseek ወይም Siri ያሉ ወደ AI መሳሪያዎች በመዞር መልሱን ወዲያውኑ እናገኛለን።

የእውቀት (cognitive) ጥረትን ወደ አርቴፊሻል ኢንተለጀንስ ማውረድ ሁለተኛ ተፈጥሮ ሆኗል፣ ነገር ግን የሰው ልጅ የማሰብ ችሎታ እያሽቆለቆለ መምጣቱን የሚያሳዩ ቁጥራቸው ትንሽ የማይባሉ  ማስረጃዎች አሉ፣

እርግጥ ነው, ይህ የመጀመሪያ ፁሁፍ  አይደለም። ጥናቶች ሞባይል ስልኮች እንዴት እንደሚያዘናጉን እና ማህበራዊ ሚዲያዎች የትኩረት ጊዜያችንን እንደሚጎዱ  ጥናቶች ያሳያሉ።

አሁን፣ ባለንበት በፈረንጆቹ 2025 ላይ ai ያልገባበት field(የሙያ ዘርፍ) ማግኘት ከባድ ነው።

  ከታክሲ እስከ ህክምና እስከ መስጠት በተጨማሪም እንዴት ማሰብ እንዳለብን እንኳን ይነግረናል። የአብዛኛው ሰው የግል አማካሪ ለመሆን በቅተዋል😳

አእምሯችንን የማስብ አቅሙ ቀንሶ  ወይስ አለመጠቀም ነው???

   “በዚህ የጄኔሬቲቭ AI ዘመን ትልቁ ጭንቀት የሰው ልጅን የፈጠራ ችሎታ ወይም የማሰብ ችሎታ ሊያዳክም ይችላል ማለት አይደለም ፣ ግን ቀድሞ የነበረውን አቅም መጠቀም አለመቻል  ነው” በcornell university የሥነ ልቦና ባለሙያ የሆኑት ሮበርት ስተርንበርግ ይሉናል።

በ uk ውስጥ  IQ በ1980 -2008 መካከል ከሁለት ነጥብ በላይ ቀንሷል።ይህ በእንዲህ እንዳለ፣ አለም አቀፍ ጥናት የአለም አቀፍ የተማሪዎች ምዘና ፕሮግራም (PISA) በበርካታ ክልሎች ታይቶ ​​የማይታወቅ የሂሳብ፣ የንባብ እና የሳይንስ ውጤቶች መቀነሱን ያሳያል።

IQ ሊጨምርም ሊቀንስም ይችላል

ቢሆንም፣ እነዚህ አዝማሚያዎች ተጨባጭ እና በስታቲስቲክስ ጠንካራ ቢሆኑም፣ ትርጉማቸው ሌላ ነው። ሁሉም ሰው እንደ ቡጊማን ጣቱን በ AI ላይ መቀሰር ይፈልጋል ነገር ግን ይህ መወገድ አለበት” ትለናለች የሰሜን ምዕራብ ዩኒቨርሲቲ የፌይንበርግ የሕክምና ትምህርት ቤት ቺካጎ ኤልዛቤት ድዎራክ

intelligence ከዚያ የበለጠ የተወሳሰበ እና ምናልባትም በብዙ ምክንኛቶች የተወሰነ  ነው - እንደ iodine ያሉ micronutrients የአንጎል እድገት እና የአእምሮ ችሎታዎች ላይ ተጽዕኖ እንደሚያሳድሩ ይታወቃሉ ፣እንዲሁም በቅድመ ወሊድ እንክብካቤ ላይ የተደረጉ ለውጦች ፣ የትምህርት ዓመታት ብዛት ፣ የውሀ ወይም የአየር ብክለት ፣ ወረርሽኝ እና ቴክኖሎጂ ሁሉም በ IQ ላይ ተጽዕኖ ያሳድራሉ ፣ ይህም የአንዱን ምክንያቶች ተፅእኖ ለመለየት አስቸጋሪ ያደርገዋል። "

አሁንም፣ AI በአጠቃላይ የማሰብ ችሎታ ላይ ያለው ተጽእኖ ለመለካት ፈታኝ ቢሆንም  የግንዛቤ ስለሚቀንስ ስጋቶች ልክ ናቸው ።

ጥናቶች እንደሚያመለክቱት AI ን ከማስታወስ ጋር ለተያያዙ ስራዎች መጠቀሙ የግለሰቡን የማስታወስ አቅም መቀነስ ሊያስከትል ይችላል.

በአዕምሯችን ላይ የ AI ተጽእኖን ግምት ውስጥ ስናስገባ, አብዛኛዎቹ ጥናቶች የሚያተኩሩት በጄነሬቲቭ AI (GenAI) ላይ ነው - ይህ መሳሪያ ከበፊቱ የበለጠ የእውቀት (cognitive) ጥረትን እንድናወርድ ያስቻለን ነው. ስልክ ወይም ኮምፒውተር ያለው ማንኛውም ሰው ማንኛውንም መልስ ማግኘት ይችላል, ማንኛውንም ድርሰት ወይም የኮምፒውተር ኮድ መጻፍ, ጥበብ ወይም ፎቶግራፍ መስራት - ሁሉም በቅጽበት. በሺህ የሚቆጠሩ ጽሑፎች GenAI ሕይወታችንን ለማሻሻል የሚያስችል አቅም ስላለው በገቢዎች መጨመር፣ በሥራ እርካታ እና በሳይንሳዊ እድገቶች ጥቂቶቹን ለመጥቀስ ያህል ብዙ መንገዶች ተጽፈዋል።

ፍርሃቱ የሚመጣው ግን እነዚህን ስራዎች በራስ ሰር መስራት እነዚያን ችሎታዎች እራሳችንን እንድንለማመድ እድል ስለሚነፍገን የሚደግፋቸውን የነርቭ ስነ-ህንፃ በማዳከም ነው። የአካል ብቃት እንቅስቃሴያችንን ችላ ማለት ወደ ጡንቻ መበላሸት እንደሚመራ ሁሉ የግንዛቤ ጥረትን ወደ ውጭ መውጣቱ የነርቭ መንገዶችን ያስወግዳል።

በአደጋ ላይ ካሉት በጣም አስፈላጊ የግንዛቤ ችሎታዎቻችን አንዱ ሂሳዊ አስተሳሰብ ነው።

እነዚህን ስጋቶች አጉልተው የሚያሳዩ ጥናቶች በጥቂቱ

ማይክል ጌርሊች በ SBS ስዊስ ቢዝነስ ት/ቤት በክሎተን ፣ስዊዘርላንድ ፣በዩኬ ውስጥ 666 ሰዎችን ፈትኖ በተደጋጋሚ AI አጠቃቀም እና ዝቅተኛ ወሳኝ የአስተሳሰብ ችሎታዎች መካከል ጉልህ የሆነ ትስስር አግኝቷል - በ AI መሳሪያዎች ላይ ከፍተኛ ጥገኝነት ያሳዩ ወጣት ተሳታፊዎች ከአዋቂዎች ጋር ሲነፃፀሩ ወሳኝ አስተሳሰብ ዝቅተኛ ውጤት አስመዝግበዋል።

በተመሳሳይ በፒትስበርግ ፔንስልቬንያ በሚገኘው የማይክሮሶፍት እና ካርኔጊ ሜሎን ዩኒቨርሲቲ ተመራማሪዎች ባደረጉት ጥናት ቢያንስ በሳምንት አንድ ጊዜ GenAI በሚጠቀሙ 319 ሰዎች ላይ ጥናት አድርጓል። ውጤታማነታቸውን ቢያሻሽልም፣ ሂሳዊ አስተሳሰቦችን ከልክሏል እና በቴክኖሎጂው ላይ የረዥም ጊዜ መታመንን ያዳበረ ሲሆን ይህም ተመራማሪዎቹ ያለ AI ድጋፍ ችግሮችን የመፍታት አቅማቸው እንዲቀንስ አድርጓል።😔

በኤድንበርግ(edinburgh) ዩኒቨርሲቲ የማሰብ ችሎታን የምታጠናው ዌንዲ ጆንሰን ይህንን በየቀኑ በተማሪዎቿ ውስጥ ትመለከታለች። እሷ በተጨባጭ የፈተነችው ነገር እንዳልሆነ አፅንዖት ሰጥታለች ነገር ግን ተማሪዎች ምን ማድረግ እና ማመን እንዳለባቸው በይነመረብ እንዲነግራቸው በማድረግ ገለልተኛ አስተሳሰብን ለመተካት በጣም ዝግጁ እንደሆኑ ታምናለች።

ያለ ወሳኝ አስተሳሰብ፣ በ AI የመነጨ ይዘትን በጥበብ እንደምንጠቀም ማረጋገጥ ከባድ ነው። እምነት የሚጣልበት ሊመስል ይችላል፣ በተለይ በእሱ ላይ የበለጠ ጥገኛ በሚሆኑበት ጊዜ፣ ነገር ግን አይታለሉ። እ.ኤ.አ. በ 2023 በሳይንስ አድቫንስ ላይ የተደረገ ጥናት እንደሚያሳየው chat GPT-3  ከሰዎች ጋር ሲወዳደር ለመረዳት ቀላል ብቻ ሳይሆን የበለጠ አሳማኝ የሆነ የተሳሳተ መረጃ ያመነጫል።

የ AI በፈጠራ ላይ ያለው ተጽእኖ በተመሳሳይ መልኩ ተስፋ አስቆራጭ ነው. ጥናቶች እንደሚያሳዩት AI ግለሰቦች ብቻቸውን ሊያመነጩ ከሚችሉት በላይ የፈጠራ ሀሳቦችን እንዲያመርቱ የመርዳት ዝንባሌ አላቸው። ነገር ግን፣ በመላው ህዝብ፣ AI-የተሰበሰቡ ሀሳቦች ብዙም አይለያዩም።

AI ሲጠቀሙ ከሚከሰተው ነገር ጎን ለጎን፣ ከተጠቀሙበት በኋላ ስለሚሆነው ነገር ማሰብ ይችላሉ። በፊላደልፊያ የሚገኘው የድሬክሰል ዩኒቨርሲቲ የኮግኒቲቭ ኒውሮሳይንስ ሊቅ ጆን ኩኒዮስ እንዳብራሩት፣ ልክ እንደሌላው ማንኛውም አስደሳች ነገር፣ አእምሯችን በነርቭ ሽልማት ስርዓታችን ውስጥ ባለው እንቅስቃሴ በመነሳሳት ድንገተኛ የአስተዋይነት ጊዜ በማግኘቱ ጩኸት ያገኛል። እነዚህ የአዕምሮ ሽልማቶች አለምን የሚቀይሩ ሀሳቦቻችንን እንድናስታውስ እና ፈጣን ባህሪያችንን እንድናስተካክል ይረዱናል፣ ይህም ስጋትን እንድንፀየፍ ያደርገናል - ይህ ሁሉ ተጨማሪ ትምህርትን፣ ፈጠራን እና እድሎችን ለመፍጠር የታሰበ ነው። ነገር ግን ከ AI የመነጩ ግንዛቤዎች በአእምሮ ውስጥ እንዲህ ያለ ኃይለኛ ተጽእኖ አይመስሉም. ኩኒዮስ “የሽልማት ስርዓት እጅግ በጣም አስፈላጊ የአዕምሮ እድገት አካል ነው፣ እና እነዚህን ቴክኖሎጂዎች መጠቀም የሚያስከትለው ውጤት ምን እንደሆነ አናውቅም” ሲል ኩኒዮስ ተናግሯል። "ማንም እስካሁን አልሞከረም."

ሊታሰብባቸው የሚገቡ ሌሎች የረጅም ጊዜ እንድምታዎች አሉ። ለምሳሌ ሁለተኛ ቋንቋ መማር የመርሳት በሽታን ለአራት ዓመታት ያህል ለማዘግየት እንደሚረዳ ተመራማሪዎች በቅርቡ ያረጋገጡት ቢሆንም በብዙ አገሮች ለቋንቋ ኮርሶች የሚያመለክቱ ተማሪዎች ቁጥር አነስተኛ ነው። በ AI የተጎለበተ ቅጽበታዊ የትርጉም አፕሊኬሽኖችን በመደገፍ ሁለተኛ ቋንቋን መተው ምክንያቱ ሊሆን ይችላል፣ ነገር ግን ከእነዚህ ውስጥ አንዳቸውም - እስካሁን - የወደፊት የአዕምሮ ጤናዎን ለመጠበቅ ሊናገሩ አይችሉም።

ስተርንበርግ እንዳስጠነቀቀው AI ምን እንደሚያደርግልን መጠየቁን ማቆም እና ምን እያደረገልን እንዳለ መጠየቅ አለብን። በእርግጠኝነት እስክናውቅ ድረስ፣ መልሱ፣ “ሰዎች እንደገና ሰው እንዲሆኑ ማሰልጠን - ሂሳዊ አስተሳሰብን፣ ውስጣዊ ስሜትን - ኮምፒውተሮች ገና ሊያደርጉ ያልቻሉትን እና እውነተኛ እሴትን የምንጨምርባቸው ነገሮች አዲስ እነደተወለደ ልጅ ማስተማር ”ሁነኛው መፍትሄው  ነው ይለናል  ጌርሊች።

ይህንን ለማድረግ ትላልቅ የቴክኖሎጂ ኩባንያዎች ይረዱናል ብለን መጠበቅ አንችልም ሲል ተናግሯል።

እንዳዲስ ማስተማር ማለት ከስር ከ elementary ትምህርት ቤቶች ውስጥ መጀመር ማለት ነው  ያን ያህል ቀላል ባይሆንም ከዚህ መጀመሩ አሪፍ ሀሳብ ነው።AI ጋር መስተጋብር መፍጠር አለብን, ስለዚህ እንዴት በትክክለኛው መንገድ ማድረግ እንዳለብን መማር አለብን.

AI ችግር አለው ስንል ሙሉ ለሙሉ አለመጠቀም ማለት አይደለም አጠቃቀምን ማሻሻል ቢሆን እንጂ።

1 ከትምህርት  ጋር በተገናኘ ሁኔታ

በ AI የተጎላበቱ መሳሪያዎች ለምሳሌ፣ ChatGPT፣ ግላዊነት የተላበሱ አስተማሪዎች እና የመማሪያ መድረኮች ያመቻቻል።

ትምህርትን በሚከተለው ሁኔት ነገሮችን ያቀልልናል።

   ♦️ ትምህርትን ግላዊነት ማላበስ - እንደ አጋዥ እና ረዳት ሆኖ ያገለግለናል

   ♦️ ተደራሽነትን ማሻሻል - AI አካል ጉዳተኛ ተማሪዎችን ይረዳል (ለምሳሌ ከንግግር ወደ ጽሑፍ ወይም ከጽሑፍ ወደ ከንግግር

  ♦️ በራስ ፍጥነት መማርን ማበረታታት -

♦️ ግን🙅‍♀ ተማሪዎች ከመጠን በላይ ጥገኛ ሣይሆኑ ማለታችን ነው።

2 ሥነ ምግባራዊ እና ሥነ ልቦናዊ ተፅእኖ

♦️ በየ እለት ኑሮዋችን ላይ እንደ አማካሪያችን መጠቀም እንችላለን።

    ከመጠን ያለፈ ጥገኝነት ግን ነጻ የሆነ አስተሳሰብ እንዲቀንስ ሊያደርግ ይችላል።

3  ስራ እና ምርታማነት፡-

        ከዚህ በፊት የተሠሩ ስራዎች መረጃ ይሰጠናል ወይም ደሞ የሠራናቸው ስራዎች ለማስተዋወቅ ቀላሉ እና አሪፍ አማራጭ ነው

  ♦️  🙅‍♂የግል ሕይወት ጥንቃቄ ማረግ ቢገባንም

እንደ ማጠቃለያ

በአሁኑ ዘመን ላይ እየኖሩ ከ technology መራቅ የማይሆን መፍትሄ ነው።

ግን ከሰው ልጅ  ጋር ያለን መስተጋብር ቅድሚያ ከሰጠን  እንዲሁም አጠቃቀም ማስተካከል ሙሉ ለሙሉ ከ AI  ተፅእኖ ከመውደቅ ይረዳሉ ብዬ ያሰብኳቸው ሀሳቦች ናቸው